ماتریس خلاقیت چیست؟

در این مقاله به بررسی موضوع ماتریس خلاقیت خواهیم پرداخت. ابتدای امر تعریفی از ماتریس خلاقیت ارائه داده ایم. در ادامه به ذکر مزایای ماتریس خلاقیت و بررسی اجزای اصلی آن پرداخته ایم. سپس نحوه استفاده از ماتریس خلاقیت را طی چند مرحله شرح داده ایم. در نهایت نیز برای فهم بهتر مطالب به ذکر چند مثال در زمینه این موضوع پرداخته ایم. می توان گفت با مطالعه این مقاله به فهم مناسبی در زمینه ماتریس خلاقیت دست خواهید یافت. در آخر می توانید دیدگاه ها و نظرات خود را با دیگران به اشتراک بگذارید.

مقدمه ای بر ماتریس خلاقیت

در حالی که آزادی عمل کامل در ابتدای یک پروژه ممکن است مطلوب به نظر برسد، اغلب ایده‌های نوآورانه در محدودیت‌ها شکل می‌گیرند. ممکن است محدود کردن فرآیند خلاقیت غیرمنطقی به نظر برسد، اما زمانی که یک مسئله بسیار گسترده است یا شما در شکستن الگوهای فکری سنتی مشکل دارید، ساختار می‌تواند واقعاً کمک کند. اگر می‌خواهید تعداد زیادی ایده گسترده را در مدت زمان کوتاهی تولید کنید، ساختار ماتریس خلاقانه مفید است زیرا با ارائه یک الگو برای تولید ایده‌های جدید در تقاطع موضوعات، به گرده افشانی متقابل تحریک می‌کند. ماتریس خلاقیت یک ابزار فوری برای درک چگونگی ایده‌پردازی سریع راه‌حل‌های جدید، بهبودها یا تحلیل‌ها است. یک مکان مناسب برای استفاده از این تمرین زمانی است که شما هنوز به چگونگی نمونه‌سازی سریع، کاوش، ایده‌پردازی یا در نهایت فاصله گرفتن از روش تفکر فعلی خود فکر نکرده‌اید. هنگامی که شما برخی از منابع را می‌شناسید و ایده‌ای از برخی از محدودیت‌ها دارید، می‌توانید این تمرین را شروع کنید. در یک شبکه ماتریس خلاقانه، هر سلول نشان دهنده تقاطع دو دسته متفاوت است. بهتر است از ستون‌ها به عنوان دسته‌های مرتبط با افراد (مانند شخصیت‌ها، بخش‌های بازار یا بیانیه‌های مسئله) و ردیف‌ها به عنوان دسته‌های برای راه‌حل‌های ممکن (مانند فناوری‌ها، محیط‌ها یا سیاست‌ها) استفاده کنید. سپس می‌توانید از این “مخلوط” دسته‌ها برای کمک به تولید طیف گسترده‌ای از مفاهیم در هر سلول استفاده کنید.

ماتریس خلاقیت چیست؟

ماتریس خلاقیت یک ابزار یا چارچوب است که به افراد و تیم‌ها در تولید ایده‌های جدید و نوآورانه در مرحله ایده‌پردازی کمک می‌کند. این چارچوب رویکردی ساختاریافته به فرآیند تفکر خلاق ارائه می‌دهد و به غلبه بر موانع رایجی که اغلب خلاقیت را خفه می‌کنند، کمک می‌کند. در یک شبکه ماتریس خلاقانه، هر سلول نشان دهنده تقاطع دو دسته متفاوت است. بهتر است از ستون‌ها به عنوان دسته‌های مرتبط با افراد مانند شخصیت‌ها، بخش‌های بازار یا بیانیه‌های مسئله و ردیف‌ها به عنوان دسته‌های برای راه‌حل‌های ممکن مانند فناوری‌ها، محیط‌ها یا سیاست‌ها استفاده کنید. سپس می‌توانید از این “مخلوط” دسته‌ها برای کمک به تولید طیف گسترده‌ای از مفاهیم در هر سلول استفاده کنید.

بیشتر بخوانید: نوآوری چیست؟ مدیریت نوآوری چگونه انجام می‌شود؟

مزایای ماتریس خلاقیت

ماتریس خلاقیت مانند بسیاری از ابزارهای استراتژی دیگر دارای برخی مزایا و ویژگی های مناسب است که در این بخش به برخی موارد آن اشاره شده است.

• به شما کمک می‌کند تا تعداد زیادی ایده تولید کنید.
• تفکر واگرا را تقویت می‌کند.
• به شما کمک می‌کند تا به ایده‌های جدید و غیرمعمول فکر کنید.
• ورودی از همه اعضای تیم را دعوت می‌کند.

اجزای اصلی ماتریس خلاقیت

در این چارچوب، هم محور افقی و هم محور عمودی وجود دارد. محور افقی شامل عبارات (HMW: How Might We) یا اساساً بیانیه‌های مسئله است که در مورد آن‌ها باید ایده پردازی یا ایجاد شود. محور عمودی شامل عوامل توانمندساز است که شما را در ساختاردهی و ایجاد ایده‌ها بر اساس محرک‌های ایده هدایت می‌کند.در این بخش به معرفی اجزای اصلی ماتریس خلاقیت پرداخته شده است.

• ستون‌ها: هر ستون می‌تواند یک معیار خاص را نشان دهد، مانند نوع ایده (محصول، خدمات، فرآیند)، بازار هدف، فناوری مورد استفاده و غیره.
• سطرها: هر سطر می‌تواند یک ایده خاص را نشان دهد.
• مربعات: هر مربع محل تلاقی یک ستون و یک سطر است و می‌تواند اطلاعات بیشتری در مورد ایده مربوطه را در خود جای دهد.
  

برای مثال، برای حل مسئله “چگونه می‌توان شخصی را به ردیابی تناسب اندامش ترغیب کرد؟”:

• فعالیت (برنامه‌ها یا سیاست‌ها): شخص می‌تواند از طریق برنامه ردیابی تناسب اندام، مشوق‌های مالی دریافت کند.
• محیط (فضای فیزیکی/ زیرساخت): شخص می‌تواند پوسترهای انگیزشی و نقل‌قول‌های تناسب اندام را در اطراف محل زندگی خود نصب کند.
• تعامل (دیجیتال/ فناوری): شخص می‌تواند به یک نرم‌افزار ردیابی تناسب اندام دسترسی داشته باشد که تناسب اندام او را نظارت و ردیابی می‌کند.
• شیء (طراحی محصول): شخص می‌تواند از یک ساعت هوشمند برای ردیابی تناسب اندام خود به صورت در لحظه با تجزیه و تحلیل آسان استفاده کند.
• کاربر (افراد/ طراحی خدمات): شخص می‌تواند از یک سیستم همراه استفاده کند تا همتایان او را برای بهبود تناسب اندامش ترغیب کنند.

عوامل توانمندساز ذکر شده جامع نیستند. می‌توانید از هر عامل توانمندساز دیگری که به شما در ایده پردازی کمک می‌کند، استفاده کنید.

بیشتر بخوانید: انتشار نوآوری چیست؟

چگونه از ماتریس خلاقیت استفاده کنیم؟

 ماتریس خلاقیت یک ابزار سریع و کاربردی برای ایده‌پردازی سریع راه‌حل‌های جدید، بهبود خدمات یا محصولات، یا هر چیز دیگری است. این تمرین به ما کمک می‌کند تا با ایجاد فرآیند ایده‌پردازی سرگرم‌کننده و بینش‌افزایانه، از روش‌های تفکر فعلی خود فاصله بگیریم. استفاده از عبارات “چگونه می‌توانیم…” در این تمرین می‌تواند به تولید راه‌حل‌ها و در نظر گرفتن منابع دیگر کمک کند.

• ابتدا با نوشتن عبارات “چگونه می‌توانیم” (HMW) شروع کنید و ۳-۴ ایده اصلی HMW را بنویسید.
  
• سپس می‌توانید راه‌حل‌هایی را که با هر یک از عوامل توانمندساز (مانند فناوری) مرتبط هستند، پیشنهاد و بنویسید.
  
• می‌توانید از این تمرین با هر تیمی برای کاوش و فاصله گرفتن از تفکر موجود و حرکت به سمت امکانات جدید استفاده کنید.
  

شروع کار
اولین عنصری که باید به آن فکر کنید، تولید عبارات “چگونه می‌توانیم” (HMW) است. عبارات “چگونه می‌توانیم” شما می‌تواند گسترده یا بسیار خاص برای یک محصول یا تجربه‌ای که در حال حاضر دارید، باشد. پس از ساخت بخش “چگونه می‌توانیم”، باید به سراغ محدودیت‌ها بروید. منابع یا محدودیت‌های ما در واقع مواد اولیه‌ای هستند که می‌خواهیم با هم ترکیب کنیم. مواردی مانند مشارکت‌ها و فناوری، راهی گسترده برای توصیف یک منبع، ابزار یا هر عامل یا دارایی است که ممکن است بتوانیم برای پاسخ به سوال از آن استفاده کنیم. با استفاده از عبارات HMW و محدودیت‌های خود، می‌توانیم شروع به تولید طیف وسیعی از راه‌حل‌های بالقوه کنیم. ایده پشت ماتریس خلاقیت این است که در نهایت به تمام عبارات “چگونه می‌توانیم” و منابعی که معتقدیم در حال حاضر در دسترس‌ترین هستند، فکر کنیم. ممکن است منطقی باشد که طیف گسترده‌ای از منابع، فناوری، افراد، مشارکت‌ها و غیره را در نظر بگیریم، اما ممکن است منطقی باشد که یک توانمندساز را انتخاب کنیم که لزوماً تعریف بسیار گسترده‌ای ندارد. در عوض، ممکن است منطقی باشد که یک توانمندساز را در نظر بگیریم که بسیار خاص است.

گزینه‌های اضافی
علاوه بر انتخاب موضوعات مختلف برای توانمندسازهای مختلف و دانه‌بندی متفاوت، می‌توانید هر یک از این ماتریس‌های خلاقیت را با سری‌های زمانی یا تاریخ‌های زمانی مختلف انتخاب و برچسب‌گذاری کنید. این به شما امکان می‌دهد درک کنید که چه منابع و توانمندسازهایی در آن زمان در دسترس شما بوده‌اند. همچنین می‌توانید به این موضوع نگاه کنید که چگونه آن توانمندسازها، محدودیت‌ها یا سوالات HMW با گذشت زمان تکامل یافته‌اند.

افکار نهایی
هنگامی که بخش “چگونه می‌توانیم” را با محدودیت‌های خود جفت می‌کنید، می‌توانید شروع به درک ایده‌های جدید یا موجود جالب از طریق محصولات یا خدماتی کنید که ممکن است پاسخی برای سوال یا مشکل ارائه دهند. مهم است بدانید که ماتریس خلاقیت شما همچنین می‌تواند با گذشت زمان از طریق طیف وسیعی از لنزها، افراد، توانمندسازها، فناوری و… تکامل یابد. 

به طور خلاصه برای استفاده و پیاده سازی ماتریس خلاقیت می توان از مراحل زیر استفاده نمود.

• یک چالش طراحی که نیاز به ایده‌های تازه دارد را شناسایی کنید.
• یک پوستر نشان‌دهنده یک شبکه بزرگ (حداکثر ۵×۵ سلول) بسازید.
• تعریف ابعاد ماتریس: ابتدا مشخص کنید که چه معیارهایی برای شما مهم هستند و آن‌ها را به عنوان ستون‌های ماتریس قرار دهید.
• ستون‌ها را مشخص کنید: دسته‌های مرتبط با افراد.
• ردیف‌ها را مشخص کنید: دسته‌های برای راه‌حل‌های ممکن.
• تیم‌ها را تشکیل دهید. شبکه‌ها را توزیع کنید. موضوع را معرفی کنید.
• ثبت ایده‌ها: ایده‌های خود را در سطرهای ماتریس بنویسید.
• تکمیل مربعات: در هر مربع، اطلاعات بیشتری در مورد ایده مربوطه، مانند مزایا، معایب، منابع مورد نیاز و … را بنویسید.
• تجزیه و تحلیل و اولویت‌بندی: با بررسی ماتریس، ایده‌های خود را تحلیل کرده و آن‌ها را بر اساس معیارهای تعیین شده اولویت‌بندی کنید.
• توسعه ایده‌ها: ایده‌های برتر را انتخاب کرده و آن‌ها را بیشتر توسعه دهید.

بیشتر بخوانید: اولویت های استراتژیک چیست؟

مثال ماتریس خلاقیت 

بسیاری از شرکت‌های بزرگ با هدف پیشبرد تفکر طراحی و نوآوری، از ماتریس خلاقیت به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد نوآوری و خلاقیت استفاده می‌کنند. برخی از نمونه‌های واقعی شرکت‌هایی که از ماتریس خلاقیت استفاده می‌کنند، عبارت‌اند از:

• پروکتر اند گمبل (Procter & Gamble): این غول کالاهای مصرفی سال‌هاست که از ماتریس خلاقیت به‌عنوان ابزاری برای فرآیند نوآوری خود استفاده می‌کند. این ابزار به شرکت کمک کرده است تا ایده‌های جدیدی تولید کند و محصولات جدید موفقی مانندتاید پادز (Tide Pods) یا کرست وایتستریپز (Crest Whitestrips) را به بازار تجاری عرضه کند.

• گوگل (Google): این غول فناوری از نوعی از تفکر طراحی به نام گوگل دیزاین اسپرینت (Google Design Sprint) برای پیشبرد نوآوری و خلاقیت در فرآیند طراحی و توسعه خود استفاده می‌کند. ماتریس خلاقیت ابزاری بزرگ برای عرضه سریع محصولات دیجیتال جدید و نوآورانه به بازار در یک موقعیت محدود زمانی است.

• اپل (Apple): اپل به دلیل محصولات نوآورانه و فناوری پیشرفته خود شناخته شده است و هیچ رازی نیست که این شرکت به خلاقیت و نوآوری اهمیت زیادی می‌دهد. اپل از ابزارها و روش‌های مختلفی، از جمله ماتریس خلاقیت، برای پیشبرد تلاش‌های نوآورانه خود استفاده می‌کند.

نتیجه‌گیری:

ماتریس خلاقیت یک ابزار قدرتمند و بصری است که به شما کمک می‌کند تا ایده‌های خود را به صورت منظم و ساختارمند سازماندهی کنید. این ابزار به ویژه زمانی مفید است که شما با حجم زیادی از ایده‌ها روبرو هستید و می‌خواهید آن‌ها را به صورت سیستماتیک بررسی و ارزیابی کنید. وقتی ایده‌های زیادی در ذهن دارید، ماتریس خلاقیت به شما کمک می‌کند تا آن‌ها را به گروه‌های مرتبط تقسیم کرده و از سردرگمی جلوگیری کنید. با نمایش بصری ایده‌ها، می‌توانید ارتباطات جدیدی بین آن‌ها پیدا کرده و ایده‌های ترکیبی و نوآورانه ایجاد کنید. در واقع ماتریس خلاقیت به شما کمک می‌کند تا ایده‌هایتان را بر اساس معیارهای مختلفی مانند اهمیت، امکان‌پذیری و پتانسیل رشد اولویت‌بندی کنید. از سوی دیگر ماتریس خلاقیت می‌تواند به عنوان یک ابزار مشترک برای تیم‌ها استفاده شود تا در مورد ایده‌ها بحث و تبادل نظر کنند و به یک درک مشترک برسند.
اجزای اصلی ماتریس خلاقیت

• ستون‌ها: هر ستون می‌تواند یک معیار خاص را نشان دهد، مانند نوع ایده (محصول، خدمات، فرآیند)، بازار هدف، فناوری مورد استفاده و غیره.
• سطرها: هر سطر می‌تواند یک ایده خاص را نشان دهد.
• مربعات: هر مربع محل تلاقی یک ستون و یک سطر است و می‌تواند اطلاعات بیشتری در مورد ایده مربوطه را در خود جای دهد.
  

نحوه استفاده از ماتریس خلاقیت

• تعریف بیانیه HMW یا مشکل خود: با تعریف واضح مسئله یا چالشی که می‌خواهید حل کنید، شروع کنید. این به شما کمک می‌کند تا تمرکز خود را حفظ کنید و اطمینان حاصل کنید که تفکر خلاقانه شما به سمت یافتن راه‌حل هدایت می‌شود.
• جمع‌آوری اطلاعات: تحقیق کنید و اطلاعات مرتبط با مشکل را جمع‌آوری کنید. این به شما درک عمیق‌تری از مشکل می‌دهد و به شما کمک می‌کند تا فرصت‌های بالقوه را شناسایی کنید.
• ایده‌پردازی: این بخش خلاقانه است که در آن به ذهن خود اجازه می‌دهید آزادانه عمل کند و با استفاده از عوامل توانمندساز، تا حد امکان ایده تولید کند. در این مرحله، تفکر وحشی و غیرمتعارف را تشویق کنید.
• تعریف ابعاد ماتریس: ابتدا مشخص کنید که چه معیارهایی برای شما مهم هستند و آن‌ها را به عنوان ستون‌های ماتریس قرار دهید.
• ثبت ایده‌ها: ایده‌های خود را در سطرهای ماتریس بنویسید.
• تکمیل مربعات: در هر مربع، اطلاعات بیشتری در مورد ایده مربوطه، مانند مزایا، معایب، منابع مورد نیاز و غیره را بنویسید.
• تجزیه و تحلیل و اولویت‌بندی: با بررسی ماتریس، ایده‌های خود را تحلیل کرده و آن‌ها را بر اساس معیارهای تعیین شده اولویت‌بندی کنید.
• توسعه ایده‌ها: ایده‌های برتر را انتخاب کرده و آن‌ها را بیشتر توسعه دهید.
• اجرا: ایده‌های خود را عملی کنید و ببینید که چگونه عمل می‌کنند. این به شما بازخورد ارزشمندی می‌دهد که می‌توانید از آن برای بهبود و اصلاح بیشتر رویکرد خود استفاده کنید.

 ماتریس خلاقیت به شما کمک می‌کند تا از الگوهای فکری معمول خارج شده و ایده‌های جدیدی ایجاد کنید. با سازماندهی و اولویت‌بندی ایده‌ها، تصمیم‌گیری در مورد پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها آسان‌تر شده و در نهایت موجب بهبود تصمیم‌گیری خواهد شد. در واقع ماتریس خلاقیت به شما کمک می‌کند تا زمان و انرژی کمتری را صرف تولید و ارزیابی ایده‌ها کنید. از سوی دیگر می‌تواند به عنوان یک ابزار مشترک برای تیم‌ها استفاده شود تا در مورد ایده‌ها بحث و تبادل نظر کنند. در کل، ماتریس خلاقیت یک ابزار بسیار مفید برای هر فرد یا تیمی است که به دنبال ایجاد ایده‌های نوآورانه و حل مشکلات پیچیده است.

جهت ارتقاء سطح کیفی مقالات و تکمیل مباحث مربوط لطفا نظرات و دیدگاههای خود را در پایان این مقاله درج کنید، همچنین چند مقاله مرتبط با موضوع ماتریس خلاقیت برای مخاطبان سایت شریف استراتژی به اشتراک گذاشته شده است. شما میتوانید با ارائه درخواست مشاوره از طریق ارسال فرم، مشاوره رایگان در خصوص کسب و کار خود دریافت نمایید. پس از ارسال درخواست، کارشناسان شریف استراتژی در اسرع وقت با شما تماس خواهند گرفت.