مسئولیت اجتماعی شرکتی چیست ؟ (Responsibility Social Corporate (CSR

برای آشنایی با مفهوم  مسئولیت اجتماعی شرکت یا همان (Responsibility Social Corporate (CSR اول به فلسفه وجوب این امر خواهیم پرداخت که چرا باید شرکتها به دنبال مسئولیت اجتماعی شرکت باشند و اهداف و استراتژی تجاری صرفا مورد نظر خود قرار ندهند. بعد از آن به تعریف دقیق هریک از اصطلاحات و مفاهیم مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکت خواهیم پرداخت.

ارزش ها و مسئولیت اجتماعی شرکتی چیزی فراتر از سود

همانطور که قبلا بیان کردیم، هرچند تمام شرکت ها دارای هدف سازمانی متفاوتی هستند اما هدف مشترک تمام سازمان های تجاری، ارزش آفرینی است و بهترین شاخص ارزش آفرینی و سود در طول دوره عمر شرکت است- یا معادل آن، حداکثر ساختن ارزش بنگاه.

هرچند رسوایی شرکت ها در قرن بیست و یکم (از رسوایی شرکت انرون در سال ۲۰۰۱ تا لمن برادرز در سال ۲۰۰۸)، دنبال کردن سود را (خصوصاً اصل حداکثرسازی ارزش برای سهامدار) بی اعتبار ساخته است اما گرنت در کتاب مدیریت استراتژیک با رویکرد امروزی، هدف حداکثرسازی سود در بلندمدت را به عنوان مناسب ترین و عملی ترین هدف برای بنگاه ها توجیه کرده است و در مقالات قبلی نیز مفصلا راجع به سود سازمانی در کوتاه مدت و بلندمدت صحبت شد.

این توجیه عمدتاً بر اساس همسویی است که در ابتدا بین سود و منافع جامعه (که نشانگر اصل “دست نامرئی” آدام اسمیت است که منفعت شخصی را به سمت صلاح همگانی هدایت می کند) و سپس بین تعقیب منافع ذینفعان و کسب سود در بلندمدت (حداکثرسازی ارزش منطقی) درک کردم. اما وقتی تعقیب سود با صلاح اجتماعی سازگار نیست یا با اخلاق در تعارض است چطور؟ این ناسازگاری ها و تعارض ها را چگونه باید مدیریت کرد؟ آیا دنبال کردن گفته میلتون فریدمن کافی است که می گوید:

تنها و تنها یک مسئولیت اجتماعی برای کسب و کار وجود دارد  استفاده از منابع خود و مشارکت در فعالیت هایی که برای افزایش سود خود طراحی شده است به شرطی که در قواعد بازی باقی بماند بدین معنا که در رقابت باز و آزاد و بدون فریب و نیرنگ مشارکت کند.

در این رویکرد، وقتی دنبال کردن سود با منافع جامعه در تعارض است نقش دولت، مداخله در اقتصاد با استفاده از مالیات و مقررات برای همسو ساختن محرک های سود با اهداف اجتماعی و قانونگذاری برای جریمه کردن رفتار غیر اخلاقی است. در مقابل، دیگران معتقدند که سازمان های تجاری باید اقداماتی را برای تعیین اصول و ارزش ها انجام دهند که فراتر او ز محدوده قانون باشد و استراتژی هایی را بیان کنند که به طور واضح همسو با منافع جامعه باشد. بیایید به ترتیب درباره هر یک از این حوزه ها بحث کنیم.

مفهوم مسئولیت اجتماعی از نگاه شرکتهای بزرگ

مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها در دهه اخیر به پارادایم غالب و مسلط حوزه اداره شرکتها تبدیل شده است و شرکت های بزرگ و معتبر جهانی مسئولیت در برابر اجتماع و محیط اجتماعی را جزیی از استراتژی شرکتی خود می بینند. این مفهوم، موضوعی است که هم اکنون در کشورهای توسعه یافته و کشورهایی با اقتصاد باز به شدت از سوی حکومتها، شرکتها، جامعه مدنی، سازمانهای بین المللی و مراکز علمی دنیا دنبال می گردد. با گذشت بیش از ۶۰ سال از ورود مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها به ادبیات مدیریت شرکت ها و
کسب و کارها ، هنوز این مفهوم در فضای کسب و کار ایران جایگاه شایسته ای پیدا نکرده است. طرح و توسعه این مفهوم در شرایط بحران فعلی اقتصاد ایران می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات اقتصادی واجتماعی جامعه خصوصاً حوزه اشتغال و بهره وری نیروی کار گردد. در این نوشتار سعی شده است که بصورت اجمالی ضمن برشمردن روند شکل گیری این مفهوم، وضعیت تحقق میزان مسئولیت اجتماعی شرکت های ایرانی و چگونگی توسعه و بسط آن در کشور بیان گردد.

تعریف دقیقی مسئولیت اجتماعی چیست؟

مسئولیت اجتماعی یک چارچوب و محدوده اخلاقی است که در آن وظایف مختلفی که تمامی آن ها دارای منافع برای جامعه هستند، بر عهده فرد، سازمان و یا نهادی خاص گذاشته می شود. این مفهوم به صورت دقیق تر به معنای انجام وظایف فردی به وسیله تک تک افراد جامعه است که انجام این وظایف باعث می شود تا تعادل مناسبی بین اکوسیستم و اقتصاد جامعه برقرار شود. استفاده از لفظ وظیفه نشان می دهد که هر فرد در حالت عادی باید به این وظایف واقف بوده و نقش خود را در حفظ این تعادل به صورت مشخص پذیرفته و ایفا کند.

در تعریفی دیگر، مسئولیت اجتماعی شرکت عبارت است از اداره یک کسب و کار به طوری که آن کسب و کار بتواند انتظارات اخلاقی، قانونی، مالی و عمومی جامعه را برآورده سازد. هدف اصلی شرکت بقاء به وسیله بدست آوردن مزیت و قابلیت های رقابتی در بازار اقتصادی است و با توجه به اینکه متمایز کردن فعالیت های اقتصادی و اجتماعی شرکت می تواند دشوار باشد، مکانیزم های مسئولیت اجتماعی قادر خواهد بود بقاء و کارایی شرکت را تضمین کرده و پایدار نگاه دارد. بر این اساس فعالیتهای مسئولیت اجتماعی می توانند با عملکرد سازمان در جنبه های محتلف مرتبط شود.

ارزش ها و اصول

معنای هدف (که در بیانیه های مأموریت و چشم انداز بیان می شود) اغلب از طریق باورهایی درباره نحوه دستیابی به این هدف تکمیل می شود. این باورهای سازمانی معمولاً مجموعه ای از ارزش ها (به شکل تعهد به آموزه های اخلاقی و منافع ذینفعان مختلف) و مجموعه ای از اصول را برای هدایت تصمیمات و اقدامات اعضای سازمانی شکل می دهد. نمونه استراتژی زیر ارزش ها و اصول تجاری شرکت شِل را توضیح می دهد.

ارزش ها و اصول شرکت رویال داچ شِل

ارزش های ما: کارکنان شرکت شِل دارای مجموعه ای از ارزش ها نظیر صداقت، درستی و احترام به افراد هستند. ما نیز قطعاً به اهمیت بنیادی اعتماد، استقبال از تغییر، کار تیمی و حرفه ای گری معتقدیم و به عملکرد خود می بالیم.

اصول های شرکت شل

۱. اقتصادی. سودآوری بلندمدت برای دستیابی ما به اهداف کسب و کار و رشد مستمر ضروری است.
۲. رقابت. شرکت های شِل از سرمایه گذاری آزاد حمایت می کنند. ما به دنبال رقابت عادلانه و اخلاقی و درون چارچوب قوانین رقابت اجرایی هستیم …
۳. درستی کسب و کار. شرکت های شِل بر صداقت، درستی و عدالت در تمام جنبه های کسب و کار خود تأکید دارند…
۴. فعالیت های سیاسی. شرکت های شِل در تعقیب اهداف تجاری مشروع خود به روشی همراه با مسئولیت اجتماعی درون قوانین کشورهایی که در آن فعالیت می کنیم عمل می کنند.
۵. بهداشت، ایمنی، امنیت و محیط زیست. شرکت های شِل، رویکردی سیستماتیک در مورد بهداشت، ایمنی، امنیت و مدیریت محیط زیست دارند تا به بهبود مستمر عملکرد دست پیدا کنند.
۶. جوامع محلی. هدف شرکت های شِل این است که با بهبود مستمر روش های کمک مستقیم یا غیرمستقیم به رفاه عمومی جوامعی که در آن فعالیت می کنند همسایگان خوبی برای آنها باشند.
۷. ارتباطات و مشارکت. شرکت های شِل می دانند که گفتگو و مشارکت منظم با ذینفعان، ضروری است. ما به گزارشدهی عملکرد خود از طریق ارائه اطلاعات کاملاً مرتبط به گروه های قانونی ذینفع، متعهد هستیم…
۸. سازگاری. ما با تمام قوانین و مقررات اجرایی کشورهایی که در آن فعالیت می کنیم سازگار هستیم.

منبع: اصول کسب و کار عمومی شرکت رویال داچ شل، ۲۰۰۸

اساسی ترین دلایل وجودی سازمان

در یک سطح، بیانیه ارزش ها و اصول را می توان به عنوان ابزارهای شرکت ها برای مدیریت تصویر بیرونی دانست. اما تا اندازه ای که شرکت ها در پایبندی خود به ارزش ها و اصول، پایدار و صادق هستند این آرمان ها می تواند یکی از اجزای مهم هویت سازمانی باشند و تأثیری جدی بر تعهد کارکنان و گرایش آن ها به مشارکت داسته باشند. تا اندازه ای که ارزش ها میان اعضای سازمانی مشترک باشد آن ها یکی از اجزای اصلی فرهنگ سازمانی را شکل می دهند.
این دلیل که تعهد به ارزش ها و اصول بر عملکرد سازمانی تأثیر می گذارد، بسیار مهم است. شرکت مکنزی اند کمپانی، ارزش های مشترک را در مرکز “چارچوب ۷S” خود قرار می دهد. جیم کالینز و جری پوراس معتقدند که “ارزش های بنیادی” و “هدف بنیادی” (اساسی ترین دلایل وجودی سازمان) ترکیب می شوند تا یک “ایدلوژی بنیادی” را برای سازمان شکل بدهند که “یک شخصیت ابدی را برای سازمان تعریف می کند” و “چسبی است که سازمان را کنار هم نگه می دارد”. به اعتقاد آن ها وقتی ایدئولوژی بنیادی در کنار آینده پیش بینی شده برای سازمان قرار می گیرد، در نتیجه، مفهوم قدرتمندی از جهت استراتژیکی است که مبنایی برای موفقیت بلندمدت فراهم می کند.

دستورالعمل ها برای مسئولیت اجتماعی شرکت

بحث بر سر مسئولیت اجتماعی شرکت ها مستمر و گیج کننده بوده است. مبنای این بحث ها برداشت های متفاوت از شرکت سهامی عام است: “برداشت دارایی” که بنگاه را به صورت مجموعه ای از دارایی های تحت تملک سهامداران می داند و “برداشت نهاد اجتماعی” که بنگاه را به عنوان جامعه ای از افراد می بیند که محیط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و محیط طبیعی آن از روابط آن حمایت می کند و آن را حفظ می کند. در حالی که دیدگاه “بنگاه به عنوان دارایی”، نشان می دهد که تنها مسئولیت مدیریت، فعالیت در جهت منافع سهامداران است، دیدگاه “بنگاه به عنوان نهاد اجتماعی” نشان دهنده مسئولیت حفظ بنگاه درون شبکه کلی روابط و وابستگی ها است.

با این وجود، حتی از یک دیدگاه کارایی کامل، بدیهی است که هر دو قطب طیف نظرات، توجیه ناپذیر هستند. طرفداران این دیدگاه که تنها هدف سازمان تجاری، سودآوری است؛ متوجه نیستند که یک سازمان برای بقاء و کسب سود باید مشروعیت اجتماعی را حفظ کند. نابودی تقریبی بانک های سرمایه گذاری در طول بحران مالی سال ۲۰۰۸-۲۰۰۹ (از جمله تبدیل گلدمن ساچ و سایر بانک های سرمایه گذاری به بانک های تجاری) بیشتر به خاطر از بین رفتن مشروعیت بود تا ورشکستگی تجاری آن ها. رسوایی شنود تلفنی که منجر به بسته شدن یکی از روزنامه های انگلیسی تحت مالکیت نیوز کورپوریشن روپرت مرداک شد کمتر از ۱% درآمدهای این شرکت را تشکیل می داد. اما در عرض پنج هفته پس از این رسوایی در جولای سال ۲۰۱۱، سرمایه گذاری بازار نیوز کورپوریشن تا ۲۵% کاهش یافت، زیانی معادل ۱۱ میلیارد دلار که توانست بازارهای بسیاری را تحت تأثیر قرار دهد

تعقیب اهداف اجتماعی در سازمان ها

در طرف دیگر این طیف، این بحث که مسئولیت اصلی سازمان های تجاری، تعقیب اهداف اجتماعی است احتمالاً به طور مشابه غیر عملی است. با گسترش گفته آدام اسمیت که بیان می کند: “توقع ما برای غذا خوردن از خیرخواهی قصاب، یا نانوا نیست بلکه از توجه آن ها به منافع فردی خود است”، احتمالاً اگر قصاب به یک فعال حقوق حیوانات تبدیل شود، و نانوا در سازمان وی واچرز ثبت نام کند هیچ یک از ما امیدی به خوردن غذا نداریم.

بنابراین منطقه ثبات، جایی بین این طیف قرار می گیرد که در آن سازمان ها تجاری با الزامات محیط اجتماعی و طبیعی خود همسو هستند، اما هدف تجاری خود یا نیاز به بقای مالی خود را کنار نگذاشته اند. تعدادی از دستاوردها در ادبیات مدیریت به ما امکان می دهد تا این منطقه ثبات واسطه را به صورت دقیق تر تعریف کنیم و ملاحظاتی را مطرح کنیم که باید تعقیب مسئولیت اجتماعی را هدایت کند.
ملاحظه اصلی در اینجا بقاء از طریق انطباق است. استدلال کارایی مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR)، بنگاه را درون اکوسیستم محیط های اجتماعی و طبیعی آن می داند که نشان دهنده سازگاری بین منابع بنگاه و منافع اکوسیستم پشتیبان است. بنابراین طبق گفته آری دو گئوس ، مدیرعامل سابق شرکت شِل، شرکت های بادوام، شرکت هایی هستند که جوامعی قوی می سازند، دارای یک حس هویت قوی هستند، به یادگیری تعهد دارند و نسبت به دنیای پیرامون خود حساسیت دارند. به طور خلاصه، آن ها درک می کنند که ارگانیزم های زنده ای هستند که طول عمر آن ها به انطباق اثربخش با یک محیط در حالی تغییر بستگی دارد.

این دیدگاه درباره بنگاه را (که همزمان منافع فردی و منافع اکوسیستم خود را دنبال می کند) مایکل پورت و مارک کرامر برای یک رویکرد متمرکز و عملی برای CSR به صورت دستورالعمل ایجاد کرده اند. فارغ از دلایل اخلاقی (آنچه آن ها به عنوان “الزامات اخلاقی” می نامند)، آن ها سه دلیل را بیان می کنند که چرا مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) می تواند به نفع یک شرکت باشد: ثبات (CSR به دلیل منافع دوجانبه در حفظ اکوسیستم، به نفع بنگاه ها است)؛ شهرت ( CSR شهرت بنگاه را برای مشتریان و سایر گروه ها افزایش می دهد)؛ و مجوز فعالیت (بنگاه ها برای انجام کسب و کارهای خود به پشتیبانی نهادهایی نیاز دارند که به آن ها وابسته هستند). وظیفه خطیر در انتخاب این که کدام یک از اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) باید دنبال شود شناسایی فصل مشترک بین منافع بنگاه و منافع جامعه است (یعنی پروژه ها و فعالیت هایی که مزیت رقابتی برای بنگاه ایجاد می کنند و در عین حال نتایج اجتماعی مثبتی برای جامعه در بر دارند) – چیزی که آن ها به عنوان مسئولیت اجتماعی استراتژیک می نامند.

فصل مشترک بین منافع شرکتی و اجتماعی

پورتر و کرامر پس از آن در مقاله ای تحلیل خود را از این فصل مشترک بین منافع شرکتی و اجتماعی ارائه می کنند که با عنوان ارزش مشترک می نامند: “ایجاد ارزش اقتصادی به طوری که برای جامعه نیز ارزش آفرینی شود”. آن ها معتقدند که ارزش مشترک به معنای توزیع مجدد ارزش از پیش ایجادشده نیست؛ بلکه به معنای توسعه کل مجموعه ارزش اقتصادی و اجتماعی است.

برای مثال، تجارت عادلانه به معنای توزیع مجدد ارزش از طریق پرداخت قیمتی بالاتر به کشاورزان بابت محصولات آن ها است – در مورد پرورش دهندگان کاکائو در ساحل عاج، این روش درآمد آن ها را بین ۱۰ تا ۲۰% افزایش می دهد. در مقابل، تلاش خریداران عمده برای بهبود کارایی کشت کاکائو که از طریق روش های کشت بهبودیافته، کنترل کیفیت بهتر و زیرساخت بهتر کشت می شود می تواند درآمد کشاورزان را تا ۳۰۰% افزایش بدهد. ایجاد ارزش مشترک مستلزم بازتعریف مرزهای بنگاه و روابط آن با محیط پیرامونش است.

بنگاه به جای این که خود را به عنوان موجودیتی مجزا در نظر بگیرد که با محیط بیرونی معامله می کند، درک می کند که این نوعی وابستگی متقابل و مشارکت نزدیک با محیط و سازمان ها و افراد درون آن است. این موضوع، سه نوع فرصت را برای خلق ارزش مشترک فراهم می کند: بررسی مجدد محصولات و بازارها، بازتعریف بهره وری درون زنجیره ارزش و ایجاد خوشه های محلی تأمین کنندگان، توزیع کنندگان و کسب و کارهای مرتبط در جایی که بنگاه فعالیت می کند.

مفهوم ارزش مشترک در اقدامات پایین هرم قرار دارد – پتانسیل شرکت های چندملیتی برای ایجاد کسب و کار سودآور و افزایش توسعه اجتماعی و اقتصادی از طریق خدمت رسانی به فقرای جهان – اساساً چهار میلیارد نفر با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی می کنند. همچنین، نکته کلیدی، تغییر برداشت است: اگر شرکت های چندملیتی به جای در نظر گرفتن افراد فقیر به عنوان قربانی یا سربار، آن ها را به عنوان مشتریان بالقوه، کارگران انعطاف پذیر و کارآفرینان خلاق ببینند آنگاه دنیای کاملی از فرصت ها پدیدار می شود.

تاریخچه پیدایش مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت

مسئولیت اجتماعی شرکت مفهومی است که در اواسط قرن بیستم در آمریکا مطرح و توجه بسیاری را در محافل اقتصادی، علمی و سیاسی جهان به خود جلب کرد. ظهور مسئولیت اجتماعی شرکت در سال های اخیر ریشه در داد و ستدهای جهانی، پیچیده تر شدن فضای کسب و کار، تقاضا برای شفافیت در کسب و کار و پاسخی به تحولات و چالش های جهانی شدن بوده است.مدل های اولیه مسئولیت اجتماعی شرکت در دهه ۱۹۶۰ ظاهر گشت که جنبه اجتماعی مسئولیت اجتماعی شرکت ها را به طور مستقیم به مسئولیت هایی بالاتر و ورای مسئولیت های اقتصادی و قانونی ربط می داد.

مسئولیت اجتماعی شرکت برای اولین بار در دهه ی بیست میلادی مطرح شد، ولی به دلیل رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت، نتوانست به عنوان یک موضوع جدی تا دهه ۱۹۵۰میان رهبران کسب و کار جایگاهی بیابد. مدل های اولیه مسئولیت اجتماعی شرکت در دهه ۱۹۶۰ ظاهر گشت که جنبه” اجتماعی “مسئولیت اجتماعی شرکت را به طور مستقیم به مسئولیت هایی بالاتر و ورای مسئولیت های اقتصادی و قانونی ربط می داد. سازمان های بین المللی همچون سازمان ملل متحد، بانک جهانی، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه نه تنها پژوهش و ترویج مسئولیت اجتماعی را تایید کردند بلکه دستورالعمل ها و واحدهای دایمی کاری را به وجود آوردند.

مسئولیت اجتماعی شرکت مفهومی که بر اساس آن شرکت ها به طور داوطلبانه تصمیم به مشارکت در ساختن یک جامعه بهتر و محیط پاکیزه تر می گیرند. مفهومی که با توجه به آن شرکت ها، نگرانی های اجتماعی و زیست محیطی را در فعالیت های عملیاتی کسب و کار در تعامل با گروه های ذینفع خود در نظر می گیرد.

مزایای بکارگیری مسئولیت اجتماعی شرکت

کمیسیون حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها در گزارش خود، مزایای مسئولیت اجتماعی را به دو دسته محلی و جهانی تقسیم کرده است. محرک‌های محلی مسئولیت اجتماعی ناشی از جریان‌ها و یا شرایط داخلی جامعه است. محرک‌های جهانی مسئولیت اجتماعی شامل دسترسی به بازار، استانداردسازی جهانی، مشوق‌های سرمایه‌گذاری، فعالیت ذینفعان است.

در این گزارش مهم‌ترین مزایای مسئولیت اجتماعی به شرح زیر توضیح داده شده است:

• افزایش کارآیی و اثربخشی کارکنان از طریق ایجاد حس تعلق
• بهبود تصویر برند کسب‌وکارها در نظر مشتریان
• کاهش اثرات منفی اجتماعی و محیط زیستی کسب‌وکارها و حرکت به سوی ایجاد ارزش مشترک (خلق ارزش اقتصادی و اجتماعی)
• ایجاد مزیت رقابتی، بهبود سطح رقابت‌‍پذیری شرکت‌ها و افزایش سهم بازار
• افزایش شفافیت و پاسخگویی
• کاهش ریسک و افزایش رتبه و اعتبار در سطح بین‌المللی
• کاهش هزینه‌های ناشی از کنترل

مسئولیت اجتماعی شرکت در حوزه های مختلف چگونه تعریف میشود

مسئولیت و تعهد اجتماعی در حوزه های گوناگون دارای تعاریف فراوانی بر اساس حوزه فعالیت است. مثلا در حوزه شرکت ها و یا بنگاه ها که این مسئولیت به اختصار به CSR شناخته می شود، بندهای مختلفی برای این منظور تعریف شده است که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

تعهد در قبال حفظ محیط زیست و اکو سیستم که خود برای مراکز صنعتی یک گزینه بسیار مهم به شمار می آید.

تعهد در قبال رعایت عدالت و شایسته سالاری در استخدام نیروهای مورد نیاز

تعهد در قبال برآورده کردن تمامی نیازهای ضروری کارمندان و خانواده های آن ها

تعهد در قبال ارائه محصولات کاملا سالم و بدون هیچگونه مضرات برای انسان

تعهد در قبال صرف درآمد ها در راه های غیر خلاف و غیر قانونی و در مسیر پیشرفت و توسعه

تعهد در قبال رفتار درست و انسانی با تمامی افراد مرتبط

تعهد در قبال رعایت حقوق مصرف کنندگان در صورت تولید کالا یا ارائه خدمت

جهت ارتقاء سطح کیفی مقالات و تکمیل مباحث مربوطه، لطفا نظرات و دیدگاههای خود را در پایان این مقاله درج کنید، همچنین چند مقاله مرتبط با موضوع مسئولیت اجتماعی شرکتی برای مخاطبان سایت شریف استراتژی به اشتراک گذاشته شده است.

What is CSR?

Corporate Social Responsibility (CSR) Definition

What Is Corporate Social Responsibility (CSR)? 

What is the purpose of corporate social responsibility

The importance of corporate social responsibility