تعریف اکوسیستم کسب و کار چیست؟
در این مقاله قصد داریم به موضوع اکوسیستم کسب و کار بپردازیم و شرح دهیم که یک اکوسیستم کسب و کار چه ویژگی هایی دارد و چطور می تواند ساختار صنعت را بهم ریزد. اکوسیستم کسب و کار می تواند نظام نوآوری را در یک بازار مشخص کند و نقش بسزایی در ایجاد نواوری های سازمانی داشته باشد. در ادامه به بیان عوامل و متغیر های مختلف در اکوسیستم کسب و کار پرداخت و تأثیر آنها را بر روند توسعه شرکت ها بررسی خواهیم نمود. در آخر می توانید دیدگاه ها و نظرات خود را به اشتراک بگذارید.
مقدمه ای بر اکوسیستم کسب و کار
در دهه های اخیر، شتاب تغییرات در جهان کسب و کار به طور فزاینده ای افزایش یافته است. در راستای این تغییرات، رویکردها و روشهای نوینی از سوی اندیشمندان مدیریت مطرح شده است. یکی از این مفاهیم، رویکرد اکوسیستم کسب و کار است که با توجه به تغییر شرایط دنیای کسب وکار ظهور یافته است. برمبنای این رویکرد، جهان کسب و کار همچون اکوسیستمی است که در آن کسب وکارهای مختلف از صنایع گوناگون، با یکدیگر روابط متقابل دارند و بقای آنها تا حدود زیادی به یکدیگر وابسته است. پذیرش و بکارگیری این رویکرد، با تغییراتی در نگرش به کسب و کار همراه است و مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب و کار نشان دهنده تغییراتی است که در ذهنیت افراد و مدل ذهنی آنها روی می دهد.
این تغییرات ذهنی، در نتیجه تغییرات محیطی روی داده است که در واقع، پاسخ به نیازها و خواسته های جدید برای موفقیت در کسب و کار است. این مبانی به طور متقابل بر یکدیگر تأثیر می گذارند و یکدیگر را تقویت میکنند. این مبانی به شیوه های متفاوتی از سوی شرکت های پیشتاز پیگیری شده است ولی رویکرد اکوسیستم کسب و کار این مبانی را به صورت منسجم مطرح و آن را به عنوان راهکاری برای مقابله با تغییرات فزاینده جهان کسب و کار به سایرین ارائه می کند.
بیشتر بخوانید: تعریف دقیق بحران و مدیریت بحران چیست؟
در واقع، این رویکرد اکوسیستم کسب و کار افراد را ترغیب می کند تا با ذهنیتی باز و پویا به تغییرات محیطی توجه کنند و به آنها پاسخ دهند و در شرایطی خود نیز تغییراتی ایجاد کنند و قواعد بازی را تغییر دهند. هدف این پژوهش، تبیین مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب و کار است. سؤال اصلی این مقاله عبارت است از:
مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب وکار چیست؟
این مقاله برمبنای مطالعه متون سازمان و مدیریت با تمرکز بر تغییرات جهان کسب و کار در دهه های اخیر و تجزیه و تحلیل مبتنی بر رویکرد اکوسیستم کسب و کار است. آشنایی با مبانی فکری این رویکرد، زمینه را برای ایجاد تغییرات ذهنی در افراد ایجاد می کند تا بهتر بتوانند شرایط محیطی خود را درک کنند. درواقع، در اقتصاد امروزی که مبتنی بر نوآوری است، ضرورت این رویکرد در موفقیت کسب و کارهای بیشتر از گذشته احساس می شود. در این مقاله، ابتدا مفهوم اکوسیستم کسب و کار به طور خلاصه بیان می شود و سپس مبانی فکری این رویکرد مطرح می گردد.
مفهوم اکوسیستم کسب و کار چیست؟
واژه اکوسیستم یکی از مفاهیم کاربردی در حوزه علوم زیستی است. یک اکوسیستم، منطقه ای است که در آن گروهی از جانداران با یکدیگر و با محیط اطراف خود در ارتباط متقابل هستند، اکوسیستم ها فقط مجموعه ای از گونه ها نیستند، بلکه سیستم هایی مرکب از اجزای زنده، غیرزنده و نیروهای طبیعی هستند که با یکدیگر در تعامل و پیوسته در حال تغییر هستند. رفتار یک جاندار بر جانداران دیگر و بر محیط اکوسیستم تأثیر می گذارد و سرنوشت و بقای اکوسیستم، به رفتار تمام اعضای آن بستگی دارد.
از یک سو، با روند افزایش ارتباطات بین سازمانها و پیچیده تر شدن روابط میان کسب وکارها، و از سوی دیگر با شتاب فزاینده تغییرات محیطی در جهان و مدل کسب و کار در دهه های اخیر، رفتار سازمانها قابل تشبیه به رفتار جانداران یک اکوسیستم است. استعاره اکوسیستم کسب و کار، نخستین بار توسط جیمز مور مطرح شده است. برمبنای این استعاره، امروزه فضای فعالیت سازمانها در یک اکوسیستم کسب وکار است؛ اکوسیستمی که از اعضایی مانند مشتریان، تأمین کنندگان، تولیدکنندگان پیشتاز، سهامداران، انجمن های تجاری، اتحادیه های کارگری، نهادهای دولتی و نیمه دولتی، و سایر بخش های دینفع تشکیل شده است.
بیشتر بخوانید: تعریف دقیق استراتژی کارآفرینی سازمانی چیست؟
ارتباطات متقابل و پیچیدهای بین این اعضا وجود دارد و موفقیت و بقای آنها به یکدیگر وابسته است. اکوسیستم کسب و کار سیستمی گسترش یافته از سازمان هایی است که متقابلا از یکدیگر حمایت میکنند؛ در نگرش اکوسیستمی اعتقاد بر این است که هریک از اعضا بر سرنوشت کل اکوسیستم کسب و کار تأثیر دارد. به بیان دیگر، ورود و خروج هریک از اعضا بر عملکرد سایر اعضا مؤثر است. به عنوان مثال، هنگامی که تعداد مشتریان شبکه کاهش می یابد، ارزش شبکه برای تأمین کنندگان و سایر مشتریان شبکه کاهش می یابد. همچنین هنگامی که تأمین کننده جدید یک محصول مکمل به شبکه وارد می شود، ارزش شبکه برای کل اعضای آن افزایش می یابد.
مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب وکار درحالی که جهان کسب و کار پیوسته در حال تغییر و دگرگونی است، مدیریت سازمان نیز در پی روشهای نوین موفقیت در رقابت میان کسب و کار هاست. بکارگیری این روش ها تغییراتی را در سازمان در پی خواهد داشت مانند تغییر در زیرساخت های تکنولوژی، تغییرات ساختاری، آموزش های جدید کارکنان و…. ولی برخی از این موارد به چیزی فراتر از تغییرات سازمانی نیازمند است. لازمه کاربرد برخی از دیدگاه ها، تغییر در ذهنیت و فضاهای ذهنی است.
با تغییرات سریعی که در دهه های اخیر در جهان کسب و کار روی داده است، مبانی رقابت و کسب و کار نیز تغییر یافته است، درک این تغییرات، به ذهنی باز و پویا نیازمند است تا بتواند شرایط را درک و برای موفقیت در چنین شرایطی رویکرد مناسبی را اتخاذ کند. همان گونه که بیان شد یکی از نگرش های مطرح شده در دهه های اخیر، رویکرد اکوسیستم کسب و کار است. بکارگیری این مفهوم با تغییراتی در نحوه فعالیت کسب و کارها همراه است که در این جا به عنوان مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب و کار مطرح می شود.
گسترش کسب و کار در اکوسیستم چگونه است؟
یکی از مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب و کار، گسترش حوزه فعالیتهای سازمان است. امروزه، دیگر مرز میان صنایع گوناگون، مشخص و ثابت نیست، همچنین صنایع جدیدی از ترکیب برخی صنایع به وجود آمده است. مور بیان می کند که واژه اکوسیستم کسب و کار باید جایگزین واژه صنعت شود، زیرا امروزه نمی توان فعالیت های اقتصادی را به صنایع مشخص تقسیم نمود.
در تعریف اکوسیستم کسب و کار نیز بیان می شود که اکوسیستم، دربرگیرنده کسب و کارهای متفاوت از صنایع متعددی است که با یکدیگر روابط متقابل دارند و این روابط برای موفقیت و بقایشان ضروری است. بنابراین، یکی از عواملی که به گسترش حوزه کسب و کار منجر می شود، توسعه فعالیتهای سازمان در میان صنایع مختلف است. این گسترش حوزه فعالیت، با استراتژی تنوع همگون /ناهمگون متفاوت است. در حالت تنوع، سازمان با کسب وکارهای متفاوت در صنایع گوناگون فعالیت میکند ولی دراین حالت، سازمان بر این نکته متمرکز می شود که فعالیت های سازمان در صنایع گوناگون چه کاربردهایی می تواند داشته باشد.
تعریف نوآوری باز چیست؟
در دهه های اخیر، روابط بین سازمانی گسترش بسیاری یافته است. این ارتباطات با اهداف و انگیزه های متفاوتی روی می دهد. ارتباطات سازمانی کسب و کارهای مختلف از صنایع گوناگون، این امکان را فراهم می کند که سازمان از نوآوری های صنایع دیگر نیز آگاه شود و در پی این باشد که چگونه می توان از این نوآوری ها استفاده نمود. امروزه بسیاری از نوآوری ها با همکاری میان سازمان های مختلف روی می دهد. به این نوآوری ها، نوآوری باز می گویند.
نوآوری های سازمانی بر مبنای دو مدل اصلی نوآوری بسته و نوآوری باز انجام می شود. فلسفه اصلی در مدل نوآوری بسته این است که نوآوری موفق، نیازمند کنترل است. سازمان ها باید ایده های خود را پیگیری کنند تا زمانی که بتوانند آنها را به مرحله عمل درآورند و روانه بازار نمایند. این مدل، روش غالب در بسیاری از فعالیت های تحقیق و توسعه سازمان های پیشتاز در صنعت، در بیشتر طول قرن بیستم بود. شرکت های موفق، در فرایندهای تحقیق و توسعه، سرمایه گذاری های زیادی می کردند و بهترین افراد را به کار می گرفتند تا قادر به کشف برترین و بیشترین ایده ها باشند. درنتیجه، می توانستند به عنوان نخستین شرکت، نوآوری جدید را عرضه کنند و بیشترین سود را به دست آورند.
این سازمان ها، این سود را دوباره در فعالیت های تحقیق و توسعه به کار می گرفتند و این چرخه تکرار می شد. در مدل جدید نوآوری باز، سازمانها هم ایده های خود و هم نوآوری هایی از سایر سازمان ها را پیگیری می کنند. مرزهای بین سازمان و محیط اطرافش بازتر می شود. به – طورکلی، در نوآوری باز، سازمانها در مراحل مختلف تحقیق و توسعه با یکدیگر همکاری میکنند.
بیشتر بخوانید: تعریف دقیق آینده پژوهی استراتژیک چیست؟
این نوع از نوآوری از اواخر قرن گذشته در بیشتر صنایع به کار گرفته شده، روش غالب در بیشتر صنایع است. در پیگیری فرصت های بالقوه، سازمانی که مدل نوآوری باز را به کار می گیرد، امکان موفقیت بیشتری دارد. به بیان دیگر، با گسترش مرزهای فعالیت سازمان به فراتر از مرزهای صنعت و همچنین با بهره برداری از نوآوری های صنایع دیگر، فرصت های بالقوه ای برای سازمان به وجود می آید که می تواند با بکارگیری آنها موقعیت رقابتی خود را بهتر نماید. در هر فرایند تحقیق و توسعه، پژوهشگران و مدیران سازمان ها، باید ایده های خوب و بد را از یکدیگر جدا کنند. در سازمانی که نوآوری بسته را پیگیری می کند، امکان دارد فرصت های بیشتری را از دست بدهد، زیرا بسیاری از ایده ها در خارج ازکسب وکارهای فعلی سازمان قرار میگیرند یا پیگیری آنها به ترکیبی از تکنولوژی های داخل و خارج از سازمان نیازمند است.
متغیرهای اجتماعی چطور بر اکوسیستم کسب و کار تأثیر می گذارند؟
یکی دیگر از ویژگی های رویکرد اکوسیستم کسب و کار، توجه به متغیرهای کلان اجتماعی است. اجتماع واژه مهمی در تعریف اکوسیستم است. طبق تعریف، اکوسیستم کسب و کار اجتماعی از کسب و کارها، سازمانهای مرتبط و محیط آنها است که به عنوان یک واحد زیستی با هم در تعامل هستند.. موفقیت یک اکوسیستم کسب و کار در ترکیبی از تلاشهای کسب و کار، دولت، آموزش و پرورش و تمام بخش های یک جامعه قرار دارد.
در واقع، اکوسیستم کسب و کار، زنجیره ارزش تقویت شده توسط فرهنگ (جامعه) است. این مسئله از نظر اقتصادی اهمیت دارد زیرا روابط فرهنگی دوجانبه بین اعضای یک اجتماع موجب می شود که افراد تمایلات یکسانی داشته باشند و همین ارزش ها به روابط بلندمدت منجر می شود. هدف ضمنی این تعاملات، پایداری بلندمدت کل اجتماع است. یکی از تفاوت های اساسی بین زنجیره های ارزش و اکوسیستم های کسب و کار این است که زنجیره های ارزش، فقط ارزش خلق میکنند و از طریق روابط تأمین کننده خریدار در کنار هم حفظ می شوند که از نظر ماهیتی ناپایدار هستند، درحالی که در اکوسیستم های کسب و کار، به دلیل توجه به عوامل اجتماعی، پایداری بیشتری ایجاد می شود و این مزیت واقعی وجود بازیگران متفاوت در یک اکوسیستم کسب وکار است.
گسترش شبکه های کسب و کار چگونه انجام میشود؟
یکی از مبانی فکری رویکرد اکوسیستمی، گسترش شبکه های کسب و کار است. پیتر سنگه در کتاب جدید خود بیان میکند که همکاری در میان مرزها یکی از ضرورت های ساخت اینده پایدار است. این امر نشان دهنده اهمیت فزاینده روابط بین سازمانی در شرایط کنونی است و رویکرد اکوسیستمی در پی بهره برداری از تعاملات بین سازمانی است. از سوی دیگر، یک تفاوت اساسی بین اقتصاد سنتی و مدرن وجود دارد: در اقتصاد صنعتی سنتی، تمرکز سازمانها بر صرفه جویی های مبتنی بر مقیاس است در صورتی که، در اقتصاد اطلاعاتی مدرن، تأکید سازمان ها بر صرفه جویی های حاصل از شبکه های همکاری است. امروزه و در عصر اقتصاد شبکه ای، سازمان ها در شبکه های گوناگون عضویت دارند.
سازمان ها با عضویت در شبکه ها، انعطاف پذیری خود را افزایش می دهند که روشی برای مقابله با پویایی ها و عدم اطمینان محیطی و نیز افزایش رقابت پذیری سازمانی است. در محیط شبکه های کسب و کار امروزی، سازمان ها تا حد زیادی برای دست یابی به موفقیت در بازار و عملکرد پایدار، به این شبکه ها نیازمندند. با عضویت در شبکه ها این امکان برای سازمان فراهم می شود تا از منابع دیگر سازمان ها نیز استفاده نماید و رقابت پذیری خود را افزایش دهد.
اقتصاد شبکه ای چطور کار می کند؟
در اقتصاد شبکه ای، رقابت پذیری سازمان نه فقط به شایستگی های داخلی آن، بلکه به توانایی سازمان در تعامل با محیطش بستگی دارد. ناکامی و شکست در ایجاد و حفظ این شایستگی خارجی یعنی حضور در شبکه های کسب و کار، انعطاف پذیری استراتژیک سازمان را به منابع داخلی آن محدود می کند. به منظور بهره برداری از شایستگی های کل شبکه، سازمانها به ادراک شبکه های کسب و کار و مدیریت مناسب دارایی هایی که به طور مستقیم مالک آنها نیستند، ولی برای موفقیتشان ضروری است، نیاز دارند.
به بیان دیگر، با توجه به افزایش شتاب تغیییرات بازارها و پیچیدگی تکنولوژی های امروزه که نیازمند شبکه های پیچیده و مرتبط بازیگران است، سازمان ها باید قادر به استفاده مؤثر از روابطشان با مشتریان، شرکا یا رقبا باشند. این امر می تواند از طریق درک عوامل و مکانیزمهایی که چنین شبکه هایی را اداره می کنند، حاصل شود.
با پذیرش رویکرد اکوسیستمی، سازمان نه تنها بر گسترش روابط خود با سایر سازمانها متمرکز است بلکه سعی میکند تا ارتباطات خود را با نهادهای آموزشی و دولتی نیز گسترش دهد. گسترش روابط با نهادهای آموزشی امکان بهره برداری از منابع گسترده تری از دانش و همچنین اشتراک آن را فراهم می کند. همان گونه که پورتر در بیان خوشه های اقتصادی بیان میکند شرکت ها باید در پی این باشند که چگونه نهادهایی نظیر دانشگاه ها می توانند به موفقیت رقابتی آنها کمک کنند و چگونه دولت ها می توانند توسعه و رونق اقتصادی را بهبود ببخشند.
بیشتر بخوانید: مسئولیت اجتماعی شرکتی چیست ؟
به طورکلی، با پذیرش رویکرد شبکه ای، سازمانها نه بر شرکت یا صنعت، بلکه بر خود سیستم خلق ارزش تمرکز میکنند که در آن بازیگران اقتصادی متفاوت تأمین کنندگان، شرکا، هم پیمانان و مشتریان برای تولید مشترک ارزش همکاری میکنند. جایی که زمانی سازمان ها در برابر یکدیگر می جنگیدند، امروزه رقابت بین شبکه های سازمانی است.
با عضویت سازمان در شبکه های کسب و کار و گسترش شبکه ها، سازمان می تواند از مزایایی همچون ایجاد کسب و کار در مقیاس وسیع تر، کاهش هزینه ها و افزایش کارایی سازمان، تقسیم هزینه های تحقیق و توسعه تقسیم ریسک در پروژه های خاص، تأمین منابع مورد نیاز، اشتراک اطلاعات در میان سازمانها و یافتن بازارهای جدید برای ارائه محصولات خود، برخوردار شود.
بهبود سطح عملکرد شبکه های کسب وکار چطور رخ میدهد؟
یکی از مبانی موفقیت و رقابت سازمان ها، ارتقا و بهبود سطح عملکرد فعالیت های سازمانی است. به طوری که یکی از چهار منظر کارت امتیازی متوازن، بهبود قابلیت های درونی سازمان است. در رویکرد اکوسیستمی، سازمان، علاوه بر بهبود مستمر سطح عملکرد خود، در پی کمک به سایر اعضای اکوسیستم است تا بتواند سطح عملکرد خود و درنهایت سطح عملکرد شبکه و اکوسیستم را بهبود دهد، زیرا امروزه رقابت نه در بین سازمانها بلکه میان اکوسیستم های کسب و کار است و بهبود سطح عملکرد سایر اعضا و اکوسیستم، درنهایت به نفع خود سازمان است.
یکی از مفاهیمی که دراین زمینه به کار میرود، هم تکاملی یا تکامل مشترک است. همان گونه که بیان شد یکی از ویژگی های اکوسیستم کسب و کار، تعامل متقابل اعضای اکوسیستم با یکدیگر است و بقا و دوام این اعضا به یکدیگر وابسته است. هم تکاملی، فرایندی است که در طی آن، تغییرات یکی از اعضایی که با یکدیگر تعامل دارند، به تغییراتی در سایر اعضا نیز منجر می شود.
بیشتر بخوانید: استراتژی مدیریت مالی شرکت ها باید چگونه باشد؟
در اکوسیستم های کسب و کار، هم تکاملی زمانی روی می دهد که تکامل یک شرکت بر تکامل شرکت های دیگر تأثیر می گذارد. درواقع، تفکر اکوسیستمی نیازمند درک یک کل یکپارچه از کسب وکارها درون محیط آنهاست که دارایی های اصلی آن از روابط بین اعضای آن به وجود می آید و نیازمند درک یک پدیده درون زمینه یک کل بزرگتر است.
بنابراین، مدیران باید تأثیر کلان تصمیمات استراتژیک خود را در کل اکوسیستم درنظر بگیرند. از سوی دیگر، هم تکاملی در ارتباط با انتقال دانش و اطلاعات است و یکی از ویژگی های رویکرد اکوسیستمی، اشتراک و مدیریت دانش و اطلاعات، ایده ها و تجربه های اعضای اکوسیستم با یکدیگر است که همین پدیده نیز به هم تکاملی منجر می شود.
تعریف رقابت همکاری همزمان در اکوسیستم کسب و کار چیست؟
یکی دیگر از مفاهیمی که موجب بهبود عملکرد در سطح اکوسیستم می شود، مفهوم رقابت همکاری همزمان است. این مفهوم نخستین بار توسط نیلبوف و برندن برگر در مباحث مربوط به استراتژی مطرح شد. آنها مشاهده کردند که همکاری و رقابت می تواند در یک زمان، اجزای یک رابطه باشد و آن را رقابت /همکاری همزمان نامیدند. درواقع، رقابت همکاری همزمان، تلاشی برای تلفیق دو جنبه رقابت و همکاری و ارائه یک رویکرد واقعی تر از روابط کسب و کار است.
هنگامی که سازمانها در برخی از فعالیت ها با یکدیگر همکاری می کنند و در همان زمان در سایر فعالیت ها با یکدیگر رقابت می کنند، رابطه رقابت /همکاری همزمان به وجود می آید. مبنای رقابت براین اصل استوار است که افراد برای حداکثر کردن مزایای خود عمل میکنند، درحالیکه، فلسفه همکاری این است که افراد در فعالیت های جمعی و بر مبنای روابط برد/برد برای دست یابی به اهداف مشترک شرکت میکنند.
در حالت رقابت، خلق ارزش اقتصادی درون شرکت روی می دهد و کسب ارزش توسط یک شرکت به معنای از دست دادن ارزش سایر شرکت هاست، رابطه بین شرکت ها برمبنای بازی حاصل جمع صفر است.. پیچیدگی سیستم های تکنولوژیکی و افزایش شتاب و تلاطم های رقابتی، تا حد زیادی اهمیت روابط بین شرکت ها را به عنوان جایگاه خلق ارزش تقویت کرده و روشی برای بهبود عملکرد شرکت است. امروزه، منابع خلق ارزش اقتصادی و ریشه های عملکرد برتر شرکت، درون ساختار روابط شرکت قرار گرفته است و وابستگی متقابل شرکت ها برمبنای بازی حاصل جمع مثبت است.
بیشتر بخوانید: هدف از برنامه ریزی استراتژیک بازاریابی چیست و چگونه تدوین میشود؟
البته، پیش از مطرح شدن رویکرد اکوسیستمی، در شبکه های کسب وکار رقابت و همکاری وجود داشته است. به عنوان مثال، در خوشه های اقتصادی، رقبا به شدت برای برنده شدن و حفظ مشتریان رقابت می کنند. بدون رقابت شدید یک خوشه شکست می خورد. هرچند همکاری نیز وجود دارد و بیشتر به صورت همکاری عمودی و میان شرکت هایی از صنایع مرتبط و نهادهای محلی است ولی در رویکرد اکوسیسستمی، رقابت همکاری همزمان چیزی بیش از ارتباطات افقی و عمودی میان شرکت هاست و همچنین دربرگیرنده اعضایی از صنایع گوناگون است.
تفاوت دیگر، در روابط یک طرفه تأمین کننده خریدار و جریان بالا به پایین ارزش افزوده ای است که ارائه می شود. اکوسیستم کسب و کار با شبکه ای از روابط خاص، نشان دهنده پیچیدگی وابستگی های متقابل میان شرکت ها در دنیای واقعی کسب و کار است. در یک اکوسیستم کسب وکار، شرکتها نه تنها برای مشتریانشان، بلکه برای یکدیگر نیز ارزش خلق میکنند. به طورکلی، در رویکرد اکوسیستمی، نگرشی فراسازمانی نسبت به بهبود عملکرد وجود دارد و یکی از اهداف سازمان ها، بهبود عملکرد کل اکوسیستم کسب و کار است.
ایجاد تغییرات محیطی در اکوسیستم کسب و کار
نگرش به سازمان ها در طول زمان با تغییر و تحولاتی همراه بوده است. زمانی سازمانها را همچون سیستم های بسته در نظر میگرفتند که هیچ تعاملی با محیط خارجی نداشت. با مطرح شدن نگرش سیستمی، نوع نگاه به سازمان هم تغییر کرد. دراین زمان، سازمانها را مانند سیستم های باز می دیدند که با محیط خود در تعاملند. در این هنگام، سازمان ها با توجه به شرایط محیطی فعالیت های خود را سازماندهی می کردند.
تا اوایل دهه ۸۰ که محیطهای کسب و کار از ثبات و پایداری بیشتری برخوردار بودند، مبنای رقابت بین شرکت ها بر فعالیت های داخلی شرکت ها و کسب بیشترین بهره وری نسبت به رقبا متمرکز بود. دراین زمان، تغییر خارجی به عنوان تهدیدی برای بقای شرکت دیده می شد و درنتیجه، استراتژی سازمان ها، رویکردی برای افزایش مقاومت در برابر تغییرات خارجی بود.
از شروع دهه ۸۰، با افزایش شتاب تغییرات در محیطهای کسب و کار نظیر افزایش رقابت و شتاب نوآوری در میان رقبا، تغییر و غیرقابل پیش بینی بودن نیازهای مشتری سازمانها به همکاری بیشتر با سایر شرکت ها روی آوردند و شبکه های بین سازمانی فراوانی با همکاری های افقی و یا عمودی بین سازمانها شکل گرفت. حضور در شبکه های بین سازمانی، موجب افزایش انعطاف پذیری سازمانها در برابر تهدیدات و شوکهای محیطی می شود.
بیشتر بخوانید: تعریف دقیق هوشمندی رقابتی و هوش رقابتی چیست؟
امروزه با وجود شتاب فزاینده تغییرات محیطی، یکی از استراتژی های سازمان های موفق، شکل دهی به محیط است. به بیان دیگر، یکی از راههای مؤثر در برابر تغییرات، ایجاد تغییر استراتژیک است؛ به جای مقابله با تغییر، خود، جزئی از تغییر می شوند. یکی از روش های ایجاد تغییر، ارائه نوآوری های بنیادی است. حتی اگر یک شرکت خودش را به عنوان یک پیرو در نظر بگیرد، باز هم برای بقا در اقتصاد نوآوری، به توانایی پیش بینی و شکل دهی مشترک تغییرات بنیادی در یک صنعت نیاز دارد.
انواع نوآوری در اکوسیستم کسب و کار
نوآوری ها به دو دسته نوآوری های تدریجی و بنیادی تقسیم می شوند. در نوآوری های تدریجی، بهبودهای جزئی در عملیات ها و محصولات موجود صورت میگیرد که به شرکت امکان می دهد اثربخشی عملیاتی خود را افزایش دهد و ارزش بیشتری را به مشتریان عرضه کند. هنگام رویارویی بااینده ای روشن که قابل پیش بینی است، تمرکز فعالیت های کسب و کار بر نوآوری های تدریجی است.
تعریف نوآوری بنیادی چیست؟
نوآوری بنیادی برمبنای تغییر تحولی در مدل های کسب و کار و پیچیده ترین و پرخطرترین نوع نوآوری است، اما در اقتصاد نوآوری، داشتن ذهنیت نوآوری بنیادی ضروری است. هدف نوآوری های بنیادی، ارائه محصولات بهتر به مشتریان موجود در بازارهای کنونی نیست، بلکه آنها محصولات و خدماتی را ارائه می دهند که ممکن است به خوبی محصولات فعلی نباشد، ولی تکنولوژی های بنیادی مزایای دیگری نظیر سادگی و راحتی بیشتر و نیز بهای پایین تری ارائه می دهند که برای مشتریان جذابیت دارد.
انواع نوآوری بنیادی کدام است؟
دو نوع نوآوری بنیادی وجود دارد: یکی بازارهای جدیدی را خلق می کند و دیگری با بازارهای موجود رقابت می کند. خلق بازارهای جدید ریشه در سطح جدیدی از رقابت دارد و زمینه جدیدی در خارج از بازارهای موجود ایجاد می شود. دراین حالت، اکوسیستم در پی ایجاد نیازها و خواسته های جدید در مصرف کنندگان بالقوه و یا مصرف کنندگان کنونی است.
ترکیب مشتریان پیوسته در حال تغییر و تحول است و اکوسیستم کسب و کار به عنوان واحد رقابتی در دنیای امروز، باید این تغییرات را در نظر بگیرد. به طور کلی، واکنش سازمان ها در برابر تغییرات محیطی از مقاومت و انعطاف پذیری به شکل دهی تغییرات محیطی تغییر یافته است وایجاد تغییرات محیطی یکی از مبانی فکری رویکرد اکوسیستمی است که با همکاری اعضای اکوسیستم صورت میگیرد و انجام نوآوری های بنیادی یکی از راههای ایجاد تغییرات محیطی است.
پس از بیان مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب و کار، در بخش بعدی، معیارهای عملکرد اکوسیستم کسب و کار بیان می شود تا مبانی فکری این رویکرد بهتر درک شود.
معیارهای عملکرد اکوسیستم کسب و کار کدامند؟
اگر اکوسیستم کسب و کار به عنوان فضای فعالیت کسب و کارها شناخته شود، باید معیارهایی برای سنجش عملکرد آن انتخاب شود. همان گونه که این مفهوم از علوم زیستی اتخاذ شده، معیارهای عملکرد آن نیز، از مقایسه بین اکوسیستم های طبیعی و کسب و کار بیان شده است. پیش از بیان این معیارها باید به این نکته اشاره نمود که این معیارها هم برای اعضایی که در اکوسیستم کسب وکار حضور دارند و هم برای اکوسیستم به عنوان یک کل به کار می رود. همچنین از معیارهای عملکرد اکوسیستم با عنوان معیارهای سلامت نیز یاد می شود و سلامت هریک از اعضا نشان دهنده قدرت مدیریت و شایستگی های آن، در بهره برداری از فرصت هایی است که درون اکوسیستم ایجاد می شود.
معیارهای سلامت یک اکوسیستم کسب و کار
پانسیتی و لوین معیارهای عملکرد اکوسیستم یا همان معیارهای سلامت اکوسیستم را مطرح کرده اند. بر طبق این نظر، سه معیار بهره وری، پابرجایی و خلق فرصت به عنوان معیارهای سلامت یک اکوسیستم کسب و کار بیان شده است که دراین بخش، به طور خلاصه بیان می شود:
بهره وری اولین معیار سلامت یک اکوسیستم کسب و کار
بهره وری به عنوان عامل موفقیت در هر کسب وکاری شناخته می شود. رقابت مدرن بیشتر از دسترسی به ورودی ها یا مقیاس یک شرکت، به بهره وری بستگی دارد. بهره وری به این بستگی دارد که چگونه شرکت ها رقابت می کنند نه اینکه در چه زمینه ای فعالیت می کنند. شرکت ها می توانند در هر صنعتی بهره ور باشند، اگر روش ها و تکنولوژی های پیشرفته را به کار بگیرند و محصولات و خدمات منحصربفرد را ارائه کنند. با اعضای اکوسیستم باید از ارتباطاتشان در اکوسیستم سود ببرند، کارایی اکوسیستم کسب و کار در تبدیل ورودی ها به خروجی ها، بهره وری نامیده می شود. درواقع، معیارهای بهره وری باید اثربخشی یک اکوسیستم را در تبدیل مواد اولیه نوآوری به محصولات و کارکردهای جدید و با هزینه پایین تر دربربگیرد.
پابرجایی دومین معیار سلامت یک اکوسیستم کسب و کار
پابرجایی مفهومی است که توانایی بقای سیستم ها را در برابر تغییرات ناگهانی در محیطشان نشان میدهد. پابرجایی در اکوسیستم های طبیعی به معنای قابلیت های بقا در برابر تخریب و نابودی حاصل از تهدید شوک های درونی و یا بیرونی اکوسیستم است. در دنیای کسب و کار، پابرجایی به معنای کسب مزیت رقابتی از تعداد زیادی از منابع و داشتن توانایی تبدیل آنها در زمان تغییرات محیطی است.
پابرجایی در سیستم های سازمانی (مجموعه ای متشکل از سازمانها) از تنوع، فراوانی و قابلیت های سازگاری نشأت می گیرد: اگر سیستم های سازمانی دارای تنوع کافی باشند، درصورت از بین رفتن برخی از اعضا، اعضای دیگر می توانند جایگزین آنها شوند؛ اگر سیستمهای سازمانی دارای فراوانی کافی باشند، شایستگی ها و قابلیت های اعضای از بین رفته، میتواند در اعضای موجود یافت شود و درنهایت، اگر سیستم های سازمانی دارای قابلیت های سازگاری باشند، میتوانند به سرعت تغییر کنند و شایستگی هایی را که از بین رفته، بهبود ببخشند.
خلق فرصت سومین معیار سلامت یک اکوسیستم کسب و کار
یکی از ویژگیهای اکوسیستم کسب و کار، توانایی خلق فرصت برای شرکت های جدید است. سنگ بنای تشکیل یک اکوسیستم کسب و کار، تکنولوژی محوری است، که سازمان های مختلف از صنایع گوناگون این تکنولوژی را به کار می گیرند و فعالیت های خود را بر مبنای آن پایه ریزی میکنند. این مفهوم، نشان دهنده ویژگی خلق فرصت در سطح اکوسیستم است. از سوی دیگر، گسترش حوزه فعالیت و نیز مشارکت سازمان در شکل دهی تغییرات محیطی، فرصت های جدیدی برای سازمان و نیز سایر اعضای اکوسیستم فراهم میکند.
مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب وکار و معیارهای عملکرد اکوسیستم کسب وکار همان گونه که بیان شد رویکرد اکوسیستم کسب و کار در نتیجه تغییرات محیطی ظهور یافته است. پذیرش این رویکرد به ایجاد تغییرات ذهنی نیازمند است تا بتوان با نگرش جدیدی به فضای فعالیت کسب و کارها توجه نمود و مبانی فکری این رویکرد، نشان دهنده این تغییرات ذهنی است. از سوی دیگر، معیارهای فعالیت در این فضا بهره وری، پابرجایی و خلق فرصت است. با درک رابطه بین مبانی فکری و معیارهای عملکرد اکوسیستم کسب و کار، ضرورت و اهمیت این رویکرد بیشتر مشخص می گردد که دراین بخش بیان می شود.
خلق ارزش اقتصادی با برترین عملکرد شرکت
زمانی منبع خلق ارزش شرکت ها مبتنی بر فعالیتهای درون شرکت و در محصولات و خدماتی بود که به مشتریان خود ارائه می کردند. امروزه، منابع خلق ارزش اقتصادی و ریشه های عملکرد برتر شرکت، درون ساختار روابط شرکت قرار گرفته است و رویکرد اکوسیستمی به بهترین شیوه، شبکه های کسب و کار را نشان میدهد و سازمانی موفق است که بهتر بتواند از روابط خود با سایر اعضای شبکه بهره برداری نماید.
یکی از ویژگی های رویکرد اکوسیستمی این است که فعالیت های آن بر خلق ارزش و نه فقط خود محصول متمرکز است. معیارهای فعالیت در این فضا بهره وری، پابرجایی و خلق فرصت است. ممکن است فعالیت های اکوسیستمی ابتدا در جهت افزایش پابرجایی و خلق فرصت صورت بگیرد ولی در نهایت، به افزایش بهره وری منجر می گردد، زیرا اعضای اکوسیستم باید از ارتباطاتشان با سایر اعضای اکوسیستم سود ببرند. به بیان دیگر، رویکرد اکوسیستمی دربرگیرنده مجموعه عوامل مؤثر بر تولید و خلق ارزش بدون تأثیر مستقیم بر بهره وری است. به عنوان مثال:
- ایجاد تغییرات محیطی، امکان ساخت اینده ای بهتر برای سازمان را افزایش می دهد.
- گسترش حوزه کسب و کار، امکان بهره برداری از فرصتها و خلق فرصت را افزایش می دهد؛
- گسترش شبکه های کسب و کار، حفاظت در برابر تهدیدها و شوکهای محیطی را افزایش می دهد و به افزایش پابرجایی سازمان منجر می شود؛
- بهبود سطح عملکرد شبکه های کسب و کار، رقابت پذیری در سطح شبکه و اکوسیستم به – عنوان واحدهای رقابتی را افزایش می دهد و به افزایش بهره وری شبکه، اکوسیستم و درنهایت، سازمان منجر می شود؛
نیروهای طبیعی، اجتماعی و سیاسی، علمی و تکنولوژی تا حد زیادی اینده را تعیین می کنند؛ هرچند با افزایش توانایی دخالت انسان، انتخاب های ماینده را شکل می دهد. با شکل دهی تغییرات محیطی، امکان بهره برداری از فرصت ها و خلق فرصت افزایش می یابد.
خلاصه مقاله اکوسیستم کسب و کار
وقوع تغییرات در جهان کسب و کار امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. برخی از این تغییرات به طور تدریجی و به صورت بهبود در فعالیتهای کسب و کار روی می دهد ولی برخی از این تغییرات، بنیادی است و با تغییرات اساسی در کسب و کار همراه است. به طوری که برای مجموعه این تغییرات از واژه انقلاب (مانند انقلاب صنعتی) استفاده می شود. واژه انقلاب فقط نشان دهنده تغییر در روش کار کردن نیست بلکه تغییرات روش زندگی، روش تفکر و روش نگرش به جهان را نیز در برمی گیرد.
تا امروزه نیز با وجود تغییر و تحول استراتژیک و فزاینده در جهان کسب و کار و وقوع انقلاب اطلاعاتی، ایجاد تغییرات در روش کار، زندگی، تفکر و نگرش به جهان ضروری است که مبنای تمامی این تغییرات به تغییر ذهنیت افراد بستگی دارد و این تغییر ذهنیت، به ذهنی باز و پویا نیازمند است. مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب و کار فقط یکی از روش هایی است که به تغییر ذهنیت افراد کمک میکند تا بهتر بتوانند شرایط جدید کسب و کار را درک و با آن مقابله کنند.
همانگونه که بیان شد امروزه رقابت در بین اکوسیستم های کسب و کار و نه در بین شرکت هاست و آنچه موجب تحول صنعتی می شود رقابت در سطح اکوسیستم های کسب و کار است. مدیران نباید ظهور اکوسیستم های جدید یا رقابت در میان اکوسیستم های موجود را نادیده بگیرند و پیش از بهره برداری از اکوسیستم های کسب و کار، باید مبانی فکری این رویکرد را بشناسند و آن را به کار گیرند.
در اکوسیستم کسب وکار، سازمانها نقش های متفاوتی ایفا می کنند که با توجه به نقش اعضا، اهمیت این مبانی فکری تا حدی تغییر می کند. از سوی دیگر، ممکن است یک سازمان به طور همزمان در چندین اکوسیستم عضویت داشته باشد و در هر اکوسیستم هم نقش متفاوتی را ایفا کند، ولی برای موفقیت در عصر حاضر که عصر اقتصاد نوآوری است. این مبانی فکری ضرورت دارد و به بیان پیتر سنگه همکاری در میان مرزهای سازمان برای ساخت ایندهای پایدار ضروری است و مبنای رویکرد اکوسیستم کسب و کار بر تعاملات بین سازمانی متمرکز است.
هدف این مقاله، تبیین مبانی فکری رویکرد اکوسیستم کسب و کار است که بر مبنای مطالعه مروری و تحلیل مطالب مرتبط با مفاهیم کسب و کار و تغییرات دهه های اخیر در جهان کسب وکار بیان شده است. به طورکلی، با پذیرش این مبانی، در ذهنیت افراد، تغییراتی ایجاد می شود که موجب می گردد با ذهنیتی باز و پویا به مسائل کسب و کار نگاه کنند و در پی پذیرش تغییرات جدید و حتی ایجاد تغییر باشند. درواقع، این رویکرد، روش جدید نگرش به کسب و کار را مطرح میکند که البته در ابعاد گسترده تری مانند عرصه زندگی فردی و اجتماعی افراد نیز قابل کاربرد است.
همان گونه که بیان شداین مبانی فکری بر تعاملات بین سازمانی متمرکز است و با تأثیر بر پابرجایی و خلق فرصت برای سازمان و سایر اعضای اکوسیستم، درنهایت به بهره وری سازمان منجر می شود و عملکرد هریک از اعضای اکوسیستم نیز، به مدیریت و شایستگی های آن در بهره برداری از فرصت هایی که درون اکوسیستم ایجاد می شود، بستگی دارد.
به طور کلی، امروزه فعالیت سازمان ها در فضای اکوسیستمی صورت می گیرد، رقابت نه در بین سازمانها بلکه میان اکوسیستم های کسب و کار است و برای موفقیت در چنین فضایی، توجه به تغییرات محیطهای کسب وکار ضروری است تا در راستای این تغییرات، در مبانی فکری و ذهنیت خود نیز تغییراتی ایجاد نمود تا بتوان با این تغییرات مقابله نمود و حتی گاهی فراتر از آن حرکت کرد و ایجادکننده تغییرات بود. رویکرد اکوسیستم کسب وکار یکی از دیدگاه هایی است که در نتیجه تغییرات دهه های اخیر مطرح شده، متناسب فعالیت در عصر کنونی است و بنابراین، آشنایی با مبانی فکری آن، برای موفقیت در کسب و کار ضروری است که این مقاله به تبیین این مبانی پرداخته است.
جهت ارتقاء سطح کیفی مقالات و تکمیل مباحث مربوط لطفا نظرات و دیدگاههای خود را در پایان این مقاله درج کنید، همچنین چند مقاله مرتبط با موضوع اکوسیستم کسب و کار برای مخاطبان سایت شریف استراتژی به اشتراک گذاشته شده است.
در گفتگو ها شرکت کنید.